*Bài viết chỉ là một trong nhiều khía cạnh khác nhau của một năm đáng nhớ*

Ước tính có hơn 25,7 tỷ kết quả khi bạn tìm “2018” trên Google

Chú gà trống Pháp cất tiếng gáy vang vọng làng túc cầu thế giới, đội bóng Lợn hoang kiên cường vượt qua sự khắc nghiệt của thiên nhiên, cơn sóng thần biến Giáng sinh của Indonesia thành nỗi tang thương, đám cưới hoàng gia một lần nữa gây chấn động, thế giới tiễn đưa Stephen Hawking về với những vì sao,…và muôn ngàn cách ta định nghĩa 2018. Một năm qua, bạn đã hòa chung dòng chảy nào của xã hội?

“Việt Nam với truyền thống hiếu học từ muôn đời” – câu nói quen thuộc mở đầu cho những bài học định hình đất nước, giờ đây đang được phản biện bởi chính thời đại “ta đã phải trở nên hiếu học bằng quá nhiều cách”. Giáo dục năm nay không chỉ cần những vụ việc chấn động xã hội để trở thành tâm điểm chỉ trích: Câu hỏi cho tính minh bạch và quyền được lên tiếng, vẫn chưa ai có câu trả lời.

Năm 2018, độ khó của đề thi Đại học được nâng lên, điều này vô tình (hay hữu ý) đã để lộ ra nhiều khuất tất. Với 36/76 thí sinh toàn quốc thi khối A đạt từ 27 điểm trở lên, 65 điểm môn Vật Lý từ 9 trở lên, đứng trên cả ba địa phương có thành tích học tập cao (Nam Định, TP.Hồ Chí Minh và Hà Nội), Hà Giang nằm trong tầm ngắm của cơ quan chức năng. Điều này về sau kéo theo cả một cuộc “thanh trừng” trên nhiều tỉnh thành khác, đặc biệt là Sơn La – với nhiều thủ đoạn được cho là tinh vi và khó phát hiện hơn nhiều so với Hà Giang. Chẳng người nào có thể chắc chắn, rằng liệu tiêu cực có được xử lý hết, hay trừng phạt liệu có đủ nghiêm để răn đe sĩ tử không. Trong những cái lắc đầu ngao ngán, thi Đại học với nhiều người không còn là nơi để sàng lọc trí thức, mà trở thành một cuộc chiến sống còn bất công, bất tương xứng và bất đắc dĩ. Một kì thi quyết định tương lai tốt nghiệp cũng như cánh cổng đại học của hàng trăm nghìn thí sinh, lại để mở muôn vàn tiểu xảo về đích. Và cơ hội cho người xứng đáng, nay lại càng xa xỉ hơn bao giờ hết.

Bên cạnh tiêu cực trong thi cử, năm qua còn hé mở góc khuất của sự im lặng trong học đường. Vào tháng Ba, Phạm Song Toàn, bấy giờ đang học lớp 11A1 THPT Long Thới, trong một buổi tọa đàm với Sở GD-ĐT Hồ Chí Minh, đã trình bày về giáo viên Toán lên lớp không nói gì trong nhiều tháng khiến cả lớp phải tự học, tự làm bài mà không có sự hướng dẫn. Sống trong một nền giáo dục vốn đề cao “một điều nhịn bằng chín điều lành”, Toàn bị sang chấn tâm lý bởi sự trách móc từ thầy cô, bạn bè khi bị cho là gây “ảnh hưởng đến trường lớp”, cuối cùng chịu cái kết cay đắng nhất khi phải chủ động chuyển trường. Đằng sau những giọt nước mắt tủi nhục của Toàn, đọng lại là nỗi trăn trở về nền giáo dục câm lặng, khi người học sinh phải đối đầu với những thứ quyền lực “bất thành văn”. Từ bao giờ, việc “đấu tranh” cho môi trường sư phạm tốt hơn, thành ra “tránh đâu”? Vì sao “lên tiếng” phải đi kèm chữ “nhỏ nhẹ”, “thận trọng”, hoặc chìm nghỉm trong thành tích thi đua ngạo nghễ? Chừng nào còn “đóng cửa bảo nhau”, khi mối quan hệ giáo viên – học sinh vẫn còn là khuôn sáo của “trên” và “dưới”; thì lúc đó những nụ cười gượng gạo của học sinh vẫn xuất hiện khi tiếng đọc vang lên: “100% giáo viên hoàn thành tốt chức năng của mình”.

Và sẽ còn nhiều vụ như cô bé lớp ba ở Hải Phòng phải uống nước giẻ lau bảng, cậu bé Quảng Bình nhận 231 cái tát hay hàng chục nam sinh bị lạm dụng ở Phú Thọ, cùng di chứng tâm lý khó mà có ngân sách hào phóng nào, “lời chia buồn sâu sắc” nào dứt điểm được. Ta xót xa cho năm 2018, khi chính nghĩa đôi khi là sai trái, quyền lợi thấp thỏm trong bất an, và con người bị buộc câm điếc trước quyền lực.

Chúng ta đang quay trở lại năm 2012, khi Gangnam Style mang dáng hình một trong những đô thị đắt đỏ nhất Hàn Quốc lên Youtube đầy châm biếm; quay trở lại năm 2008, khi lễ khai mạc Olympic Bắc Kinh là cuộc chơi triệu đô phô trương nghìn năm văn hóa Trung Hoa.

Lần này, 2018 đưa hình ảnh châu Á lan xa hơn nhiều.

BTS, cái tên vang lên mang những đôi mắt sáng rực và cả những cái nhướn mày, nhưng điểm chung là chúng ta đều phải lướt qua những tờ báo đầy tự hào về họ Xuất thân từ công ty nợ nần chồng chất, bảy chàng trai đi lên bằng thứ âm nhạc giàu tính tự sự và đa phong cách. Họ bắt đầu cuộc tổng tấn công vào Mỹ – thánh địa âm nhạc, nơi chứng kiến quá nhiều thất bại của những nghệ sĩ da vàng. Những tour diễn cháy vé, giải thưởng Billboard Music Awards danh giá, sân khấu American Music Awards và hai lần đứng đầu Billboard 200 đã mang đến cái nhìn mới về Kpop. Thâu tóm truyền thông bằng sự cuồng nhiệt của người hâm mộ và album được Pitchfork đánh giá cao, BTS mang bản sắc âm nhạc Đại Hàn Dân Quốc xa hơn bao giờ hết

Giới siêu giàu châu Á không chỉ đơn thuần là các cô cậu diện trang phục trăm nghìn đô ngồi hàng đầu tuần lễ thời trang Paris, mà giờ đây còn được lên màn bạc với siêu phẩm xuất sắc chinh phục Hollywood – Crazy Rich Asian. Đã lâu lắm rồi từ “Triệu phú khu ổ chuột”, mới lại có một bộ phim khai thác đề tài đậm đặc châu Á thực sự làm nên chuyện. Chuyển thể từ tác phẩm cùng tên của Kevin Kwan, bộ phim thu về hơn 80 triệu đô trên toàn cầu chỉ sau 12 ngày công chiếu. Với dàn diễn viên nói tiếng Anh hoàn toàn có gốc Á, phim không đơn thuần chỉ là chuyện tình giữa Rachel Chu (Constance Wu đóng) cùng bạn trai Nick Young (Henry Golding), mà còn là góc quay cận vào giới nhà giàu châu Á, văn hóa, với các giá trị gia đình, tình yêu và những định kiến trong xã hội cũng như cái nhìn nữ quyền qua nhân vật Rachel. Từ sủi cảo, mạt chược cho đến phong thái các nhân vật, các chi tiết quá sức tinh tế đã cho thấy sức mạnh tiềm năng của dòng phim rom-com châu Á (tâm lý tình cảm) giữa cơn bão siêu anh hùng

Những cái tên Hương Giang, H’Hen Niê, Phương Khánh gợi lên điều gì cho bạn? Họ mang vẻ đẹp Việt thăng hạng trên đấu trường thế giới bằng chính cá tính của mình, đem lại hai vương miện và một top 5 Hoa hậu Hoàn vũ. Hương Giang và Phương Khánh sử dụng vốn ngoại ngữ tốt cũng như những câu trả lời ứng xử khéo léo, đập tan những định kiến về các nàng Hậu đem chuông đi đánh xứ người. Họ không có vẻ ngoài lung linh quyệt đối, nhưng sự thông minh chính là thứ trang phục kiêu hãnh của họ. H’Hen Niê thì mang làn da nâu khỏe khoắn cùng sự táo bạo, quyết liệt, độc lập của người con gái Ê đê tiến sâu tại Hoa hậu Hoàn Vũ. Ẩn mình khỏi truyền thông trong nhiều tháng để chuẩn bị, trang phục bánh mì, cú hất váy điệu nghệ hay phần giới thiệu truyền cảm hứng đã mang đến niềm tự hào lớn lao cho cộng đồng dân tộc thiểu số Việt Nam.

Một nhóm nhạc chiếm lĩnh sân khấu trong bộ hanbok truyền thống, một bộ phim đầy cuốn hút về mọi khía cạnh, ba cô gái làm rạng danh vẻ đẹp nước nhà. Họ đều mang bản sắc Châu Á vươn tầm biển lớn bằng mẫu số thành công chung: Là chính mình chứ không ai khác

Sự im lặng cũng đã được đề cập đến ở phần giáo dục của bài viết, nhưng tại phần thứ ba, chúng ta đề cập đến những nạn nhân của xâm hại tình dục đã và đang phá vỡ sự im lặng để đấu tranh cho tiếng nói của mình. Đã đến lúc câu hỏi mà H’hen Niê nhận được trong phần thi ứng xử tại Hoa hậu Hoàn vũ 2018 được đặt lên bàn cân một lần nữa.

Phong trào Me Too khởi xướng bằng hashtag #MeToo của nữ diễn viên Alyssa Milano, là một phong trào chống quấy rối và bạo hành tình dục. Kể từ tháng 10 năm 2017 hashtag này được sử dụng trên nhiều phương tiện truyền thông xã hội nhằm nâng cao tiếng nói của các nạn nhân của quấy rối và bạo hành tình dục. Phong trào bắt đầu được đón nhận mạnh mẽ sau những tiết lộ công khai về những cáo buộc hành vi lạm dụng tình dục chống lại Harvey Weinstein.

Chưa bàn đến kết quả, những người nổi tiếng – đối tượng mũi nhọn của truyền thông đã phát đi những tín hiệu ủng hộ phong trào này không chỉ qua việc retweet hashtag trên của Alyssa Milano. Thảm đỏ Quả Cầu Vàng bao phủ bởi màu đen và hoa cài áo, Đạo diễn người Ý Asia Argento công khai thừa nhận bị cưỡng bức bởi Harvey Weinstein tại Cannes 2018. Phong trào #MeToo đem lại một nguồn động viên để những nạn nhân (phần nhiều là phụ nữ) bước ra ánh sáng để phanh phui những sự việc từ lâu bị phủ bụi yên ắng. Giải Nobel Văn học bị hoãn trao bởi bê bối tình dục do 18 người phụ nữ cáo buộc Jean-Claude Arnault (chồng của thành viên Viện Hàn lâm, nhà thơ Katarina Frostenson) đã quấy rối tình dục họ trong giai đoạn từ năm 1996 – 2017. Bên cạnh đó, hai trăm nghìn người đã ký trên website Nhà Xanh để lật lại vụ tự tử của sao nữ “Vườn sao băng” Jang Ja Yeon  từng bị lạm dụng nhiều lần khiến cô phải kết liễu cuộc đời.

#MeToo không còn chỉ gói gọn trong phạm vi Hollywood mà đã lan rộng trên toàn thế giới, là cú đánh đèn trực diện vào góc khuất của nền công nghiệp giải trí nam quyền, khi một bộ phận đàn ông cho mình quyền thượng tôn để lạm dụng. Nhìn xa hơn, đây là trái ngọt tiếp sức phái nữ trên con đường đầy máu và nước mắt, đi tìm bình đẳng giới trong xã hội hiện đại; cũng như tiếp sức cho những con người nhỏ bé bước tiếp bằng chính đôi chân của mình mà không cần một lời gạ gẫm thử vai trên giường nào. Đã hết rồi thời kỳ chỉ có những diễn viên, ca sĩ, nghệ sĩ nữ đại diện dám làm tiếng nói cất lên đấu tranh cho một nửa thế giới bởi giờ đây tất cả chúng ta đều có thể làm vậy ; Như Oprah Winfrey đã chia sẻ trong bài phát biểu nhận giải thưởng Thành tựu trọn đời Cecil B. DeMille tại lễ trao giải Quả Cầu Vàng lần thứ 75 : Thời điểm ấy đã đến – Their time is up , #MeToo sẽ là hành động đầu tiên của tất cả chúng ta, để đi tìm và khẳng định vị thế của phụ nữ trong thời đại mới.

Cho tới những giờ khắc cuối cùng, 2018 vẫn biến động với những sự kiện mới, như câu chuyện tranh cãi về việc tránh thai, Youtube Rewind thậm tệ hay cái kết đắng trong công cuộc chinh phục Đại Lục của D&G bởi sự thiếu hiểu biết về văn hóa. Nhưng khi mỗi người khép lại trang cuối cùng trong cuốn nhật ký 2018, CNN Zoom mong bạn đã tự tạo cho mình, từ chính bàn tay và ý thức của bản thân, một năm đầy bùng nổ và đáng nhớ. Để như mọi khi chúng ta sẽ tiếp bước động lực trên con đường mới của năm 2019, với những ngã rẽ và bất ngờ phía trước; Mang theo cả thất vọng lẫn hy vọng, những cảm xúc hỉ nộ ái ố để ước nguyện về một năm mới đầy điều tốt lành, sáng lạn.

Bởi có 25 tỷ cách để định nghĩa một năm, và chỉ có 1 người định nghĩa một năm: Chúng ta.